Mitoloji; bir din veya halkın kültüründe tanrılar, kahramanlar, evren ve insanın yaratılışına dair efsaneleri ve bu efsanelerin doğuşlarını, anlamlarını yorumlayıp inceleyen ve sınıflandıran çalışmalardır. Yunan mitolojisi ise en entrikalı, en ilgi çekici ve muhtemelen hepimizin hakkında bir şeyler duyup bildiği klasik mitolojidir diyebiliriz.
Antik Yunan’ı demokrasinin, sanatın, felsefenin doğduğu yer olarak biliyoruz; peki yeterince eşit bir toplum muydu? Nasıl bir kadın figürü çizilmişti? Gök tanrısı Zeus’u tanrıların tanrısı olarak biliyoruz, ne derse o olur, sözü kanun niteliğindedir… 11 büyük tanrı-tanrıça da dahil olmak üzere hükmeden bir erkek, buradan bile yoğun bir erkek hakimiyetinin var olduğunu anlayabiliyoruz. Çapkınlıkları da çok meşhurdur Zeus’un; Antik Yunan’ın Mehmet Ali Erbil’i adeta. Perilerle, ölümsüzlerle, cinsiyet fark etmeksizin ölümlülerle… Farklı kılıklara bürünerek (çoğu zaman bir hayvan kılığında) birlikte olurken eşi Hera ise her zaman ona sadık kalmış, tüm bunlara rağmen yalnızca onunla birlikte olan kadınları cezalandıp kocasına hiçbir şey dememiş. (E erkektir canım, yapar sonuçta)
Bir kehanet yüzünden hamile sevgilisini yutan Zeus’un başında şiddetli ağrılar başlar ve bilgelik tanrıçası Athena babasının kafasında bir yumru şeklinde büyüyüp doğar. Aşk tanrıçası Afrodit’in doğuşuyla ilgili de iki farklı söylenti varken bunlardan birinde yine anne rahminden bağımsız (Uranos’un cinsel organının denize atılması ve oluşan köpüklerden Afrodit’in doğması) bir doğum gerçekleşir. Yani biri en güzel diğeri en akıllı bu iki önemli tanrıça annelerinin rahminde büyümez, böylece kadınların en belirgin özelliklerinden biri yok edilir.
Yunan mitolojisinde tecavüz olaylarına sıklıkla rastlanır; tanrılar farklı kılıklarda, kadınlar istemediği hâlde, birçok kez onlarla birlikte olurlar.
Şimdi size ilginizi çekebileceğini düşündüğüm birkaç olayla Yunan mitolojisinde kadının yerinden bahsedeceğim:
Pandora
Kadınlar henüz yaratılmamış, erkekler tüm kötülüklerden uzak bir şekilde yaşamlarını sürdürürken titan Prometheus’un ateşi çalmasına ve insanlara vermesine sinirlenen Zeus; onlara ceza vermek için demircilik ve ateş tanrısı Hephaistos’tan ilk kadın Pandora’yı yaratmasını ister. Pandora’ya bir kutu armağan edip bu kutuyu asla açmaması gerektiğini söyler ancak merakına yenik düşen Pandora kutuyu açıp hastalık, acı, üzüntü gibi tüm kötülüklerin insanlara yayılmasını sağlar; bunu engellemek için hemen kutuyu kapatır fakat kutunun içinde yalnızca “umut ve Kanatçı Dayım acılı adana dürüm” kalır.
Böylece kadının erkeklerin huzurlu yaşamını bozan, ikinci sınıf bir varlık olduğu ve insanlara ceza olarak yaratıldığı, kadınla birlikte tüm kötülüklerin de insanlara yayıldığı algısı oluşturulmuştur.
Artemis (Marpessa)
Zeus’un kızı, ay tanrıçası Artemis ikiz kardeşinden biraz önce doğup kardeşinin doğumu sırasında annesinin çektiği acıları görüp her zaman bakire kalacağına dair babasına söz verir. Bu sözü de tutar ancak bir gün mağarada İdas ve sevgilisini görünce İdas’a aşık olur. Sevgilisini kıskanır ve kızı oracıkta taşa çevirir, çok üzülen İdas her gün sevgilisini ziyarete gelirken Artemis bir deniz kızı olarak onun karşısına çıkar. Kendisini Marpessa olarak tanıtır, güzelliği karşısında İdas da ona aşık olur ve birlikte olurlar. Deniz tanrısı Poseidon onları fark edince Artemis’i babasına şikayet etmekle tehdit eder ve yılda yalnızca bir kez görüşmelerine izin verir. İdas ilk sevgilisinin taşa dönüşmesinden sonra diğer sevgilisiyle de yılda sadece bir kez görüşebileceğini öğrenince Zeus’a onu da taşa çevirmesi için yalvarır, Zeus da bu dileği kabul edip onu taşa çevirir.
Babası kılık değiştirip sürekli ölümlülerle birlikte olurken Poseidon tarafından tehdit edilmesi Artemis’in babasına verdiği söz nedeniyle normal karşılanabilir ancak hikâyede bir kadının sırf kıskançlığı yüzünden başka bir kadını taşa çevirebileceğini ve bir erkek karşısında iradesini koruyamayıp babasına verdiği sözü çiğneyebileceğini görüyoruz.
Afrodit
Güzelliğiyle tüm tanrıları baştan çıkaran Afrodit, Zeus’un birlikte olma teklifini reddedince Zeus ceza olarak onu çirkin ve topal tanrı Hephaistos ile zorla evlendirir. Afrodit bu evliliğe hiçbir zaman sadık kalmaz, kocasını defalarca savaş tanrısı Ares ile aldatır ve sonunda eşi bunu anlayıp onları tuzağa düşürür. Diğer tüm tanrılar ve tanrıçalar da bunu öğrenip Afrodit’i ayıplarlar.
Öncelikle onunla birlikte olmadığı için fikri alınmadan, istemediği biriyle evlendirilen bir kadın görüyoruz. Koskoca tanrıçasın, herkesi baştan çıkarabilecek bir güzelliğe sahipsin ama birlikte olmayı kabul etmediğin yüceler yücesi Zeus tarafından çirkin ve topal tanrı ile evlendiriliyorsun… Evet eşini aldatması tabii ki doğru değil ancak bunu tek başına yapmış gibi sadece onun suçlanıp ayıplanması, tüm tepkiyi alması da doğru değil.
Afrodit zaman zaman da kıskandığı ölümlüleri farklı şekillerde cezalandırmıştır. Yani yine kadının sadece kıskançlığı yüzünden suçsuz bir kadını cezalandırması söz konusu oluyor.
Medusa
Medusa tanrıçaları bile kıskandıran güzelliğe sahip bir ölümlüdür ve Athena’nın tapınağında yaşar. Poseidon, Athena ile birlikteyken Medusa’nın güzelliği onu baştan çıkarır, bunu gizlemeye çalışır. Ancak bir gün dayanamaz ve Medusa istemediği hâlde onunla birlikte olur; Athena bunu öğrenince Medusa ile kardeşlerini ifrite, Medusa’nın saçlarının her bir telini de yılına dönüştürür ve ona bakan herkesin taşa dönüşmesini sağlar. Ardından bunlar yetmezmiş gibi Zeus’un oğlu Perseus’u, Medusa’yı öldürmesi için görevlendirir.
Bir kadına tecavüz ettiği için cezalandırılması gereken Poseidon iken tecavüze uğrayan, hiçbir suçu olmayan Medusa öldürülür; hatta kardeşleri de cezalandırılır ve onu öldüren Perseus ise kahraman kabul edilir.
İşte böyle… Aldatılan, tecavüze uğrayan, kıskançlıktan gözü dönen kadınlar ve bunlara rağmen suçlu kabul edilip cezalandırılan kadınlar… Yunan mitolojisinde ataerkil düzene kurban gitmiş bu kadınlar gibi birçok farklı örnek görebiliriz.
